Płytka nazębna - jak powstaje i jak jej zapobiegać?

„Zdrowie jamy ustnej to stan jamy ustnej i powiązanych z nią tkanek oraz struktur, które wpływają pozytywnie na samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne oraz umożliwiają jednostce mówienie, spożywanie pokarmów i uczestniczenie w życiu towarzyskim bez przeszkód w postaci bólu, dyskomfortu lub skrępowania”.¹

Czynniki wpływające na działanie mikrobioty

Jamę ustną może zasiedlać ponad 750 gatunków i szczepów bakteryjnych. Prawidłowo zrównowa-żona i urozmaicona mikrobiota zapewnia homeostazę. Brak równowagi mikrobioty (dysbioza) może być spowodowany przez różne czynniki ryzyka min: niewłaściwa higiena jamy ustnej, stres, choroby ogólnoustrojowe, przyjmowane leki, wiek czy zmiany hormonalne.

Do najczęściej spotykanych w jamie ustnej drobnoustrojów zalicza się:

• Gram-dodatnie paciorkowce takie jak bakterie z rodzaju Streptococcus,
• Gram-ujemne ziarenkowce beztlenowe z rodzaju Veilonella, Capnocytophaga, Campylobacter,
• Pałeczki Gram-dodatnie: Lactobacillus acidophilus, L. Salivarius, L. Fermentum, Bifidobacterium dentium, Actinomyces israelli, A. odontolyticus
• Pałeczki Gram-ujemne z rodzaju Actinobacillus, Porphyromonas i wiele innych.²

Jak działa biofilm?

Drobnoustroje biofilmu oddziaływają na cały organizm człowieka, są czynnikiem etiologicznym nie tylko próchnicy, zapalenia dziąseł czy przyzębia, ale również wielu chorób odogniskowych.

Biofilm to żywy ekosystem. Ze swoją złożoną strukturą bakterii i biologią, połączony ze śliną i reszt-kami pokarmowymi przylegający do powierzchni zębów. Może powstać na dowolnej powierzchni, poddanej działaniu bakterii i dostatecznej ilości wody (w jamie ustnej środowiskiem płynnym jest ślina). Przykładami biofilmów są ekosystemy drobnoustrojów występujące np. w zbiornikach wod-nych, na powierzchni kamieni w strumieniach, w glebie, a także w organizmie człowieka w postaci mikroflory pochwy, jelita grubego lub płytki nazębnej.³ Matryca biofilmu chroni mikrokolonie bakterii przed działaniem czynników środowiskowych, w tym również antybiotyków.

Działanie płytki bakteryjnej u osób starszych

Płytka bakteryjna jest elementem strukturalnym biofilmu. Na oczyszczonej powierzchni zębów (już po kilku minutach po szczotkowaniu) zaczyna tworzyć się osłonka nabyta pellikula. Tworzą ją głów-nie białka śliny. Stanowi powłokę, która z jednej strony pełni funkcje polegające na ochronie szkliwa przed bakteriami próchnicotwórczymi, a z drugiej – jest niezbędna do adhezji tychże drobnoustrojów do powierzchni biofilmu.

W ciągu godziny osadzają się pojedyncze skupiska bakterii. Wydzielane przez te bakterie kwasy, obniżają PH jamy ustnej i mogą stosunkowo łatwo osłabiać szkliwo zębów. Z czasem bakterie za-czynają tworzyć mikrokolonie, czyli bakteryjną warstwę bazową mikrofilmu wczesnego. Mikroorgani-zmy pionierskie przyłączają się do osłonki nabytej i dostarczają kolejnym gatunkom coraz bardziej chorobotwórczych bakterii, specyficznych miejsc przylegania.

Jakie objawy daje osadzająca się płytka bakteryjna?

Powstawanie płytki nazębnej we wczesnym etapie rozwoju jest odwracalne. W zaawansowanym stadium płytki szczególnie zlokalizowanej poddziąsłowo następuje kolonizacja bakterii beztlenowych, które są przyczyną stanu zapalnego dziąseł (zaczerwienienie, obrzęk i krwawienie dziąseł) i chorób przyzębia. Zalegające resztki pokarmowe, głównie węglowodany, są podstawowym pożywieniem dla bakterii. Ich spożycie powoduje gwałtowne podwyższanie kwasowości płytki nazębnej (obniżenie pH) i demineralizację szkliwa.

Dojrzała płytka nazębna powstaje w ciągu kilku godzin, zatem dokładne szczotkowanie zębów 2 razy dziennie, oczyszczanie przestrzeni międzyzębowych, płukanie jamy ustnej płynami z antyseptycz-nymi składnikami np. olejkami eterycznymi, zwiększa szanse na uniknięcie próchnicy czy chorób dziąseł.

Wpływ płytki bakteryjnej na zdrowie ogólne

Statystyki nie napawają optymizmem u ponad 98% Polaków stwierdzono występowanie chorób dziąseł lub zapalenie przyzębia, natomiast u blisko 100% próchnicę zębów.⁴

Hasło: „Zdrowie człowieka zaczyna się od jamy ustnej, jest bardzo aktualne.” Nieleczone infekcje bakteryjne w jamie ustnej podnoszą ryzyko wystąpienia chorób m.in. metabolicznych, kardiologicz-nych, reumatoidalnego zapalenia stawów, płuc, cukrzycy typu 2 (zapalenia przyzębia u chorych z cukrzycą typu 2 i typu 1 pogarsza kontrolę glikemii i zwiększa ryzyko powikłań cukrzycy).

Wywołujące zapalenie przyzębia bakterie Porphyromans gingivalis mogą zwiększać również ryzyko choroby Alzheimera. Choroba przyzębia jest samodzielnym, niezależnym czynnikiem powodującym choroby sercowo-naczyniowe.⁵

Periopatogeny uwalniają do całego organizmu toksyny, które wraz z krwią przenoszone są po całym organizmie uruchamiając proces zapalny. Reakcja obronna powoduje uśmiercenie bakterii, które sukcesywnie zaczynają osadzać się w tętnicach i żyłach.

Tym sposobem dochodzi do zmniejszenia drożności naczyń krwionośnych, zatorów i ogólnoustrojo-wego zapalenia. Należyte funkcjonowanie układu krwionośnego jest niezbędne do prawidłowej pracy serca oraz do właściwego funkcjonowania mózgu. Zablokowanie przepływu krwi, grozi poważnymi chorobami takimi jak zawał serca, udar mózgu, nadciśnienie tętnicze. Mechanizmy tworzenia się płytki bakteryjnej i wyrośli zastawkowej są bardzo podobne i powodują je te same szczepy bakterii.⁶

Działanie bakterii jamy ustnej u osób starszych

Efektem choroby odogniskowej, której przyczyną mogą być bakterie pierwotnie bytujące w chorych tkankach jamy ustnej są również min. zębopochodne bóle głowy, zatok, choroby reumatyczne. Na konsekwencje nie podjętego leczenia schorzeń jamy ustnej szczególnie narażeni są pacjenci, o ob-niżonej odporności, którzy już cierpią na choroby ogólnoustrojowe, niewątpliwie seniorzy należą do tej grupy.

Bakterie inicjujące zakażenia zębopochodne zdolne są także do lokalizowania wokół wszelkich ciał obcych znajdujących się w naszym organizmie: implantów zębowych, sztucznych zastawek serca, by-passów, protez stawowych oraz przeszczepionych organów. Proces zapalny toczący się w tkan-kach przyzębia, na który istotny wpływ wywiera obecność płytki nazębnej, jest przyczyną wystąpie-nia infekcyjnego zapalenia wsierdzia. Nie bez znaczenia jest zatem sanacja jamy ustnej i profilaktyka antybiotykowa przed zabiegami chirurgicznymi u pacjentów obciążonych kardiologicznie.⁷

Profilaktyka jamy ustnej u osób starszych

Bakterie kolonizują nie tylko powierzchnię zębów, ale wiele innych miejsc w tym błonę śluzową, po-wierzchnię języka, uzupełnienia protetyczne. Nie wystarczy dokładnie wyszczotkować tylko twardych powierzchni zębów. Warto też dokładnie oczyścić przestrzenie międzyzębowe, błonę śluzową po-liczków, dziąsła, brodawkowaty grzbiet języka (brodawki smakowe języka) oraz rogowaciejący na-błonek podniebienia.

Użycie płukanek jest świetnym uzupełnieniem codziennej higieny jamy ustnej. Płyn dociera tam, gdzie nie dociera szczoteczka, ogranicza powstawanie biofilmu nazębnego.⁸

W przypadku seniorów płukanie jamy ustnej, irygacja z wykorzystaniem płukanek jest jednym z naj-prostszych elementów codziennej higieny jamy ustnej, niesprawiającym trudności w przypadku ograniczeń manualnych.