Zaparcia – jak o nich rozmawiać?

Problem zaparć dotyczy bardzo wielu osób. Szacuje się, że przewlekle cierpi na nie blisko 14% światowej populacji, przez co stanowią jedno z najpowszechniej występujących schorzeń układu pokarmowego^1,2. Pacjenci dotknięci zaparciami  często odczuwają skrępowanie. Zanim zdecydują się na wizytę u lekarza, zwykle w pierwszej kolejności szukają porady w aptekach. Na co więc, jako farmaceuci, powinniśmy zwrócić uwagę podczas udzielania porady pacjentowi z zaparciami?

Czym są zaparcia i jakie są ich przyczyny?

Istnieją różne definicje zaparć. Najczęściej mówimy o nich, gdy liczba stolców oddawanych w ciągu tygodnia jest mniejsza niż trzy lub gdy wypróżnianie jest utrudnione na tyle, że wiąże się z wysiłkiem, a stolce mają twardą konsystencję.

Na pojawianie się zaparć może wpływać wiele czynników. Ryzyko ich występowania wzrasta z wiekiem. Znacznie częściej problem ten dotyka kobiet, co najprawdopodobniej związane jest z różnicami hormonalnymi oraz w budowie anatomicznej. Kłopoty z wypróżnieniem nierzadko dotyczą też pacjentów pediatrycznych¹.

Za istotne czynniki, predysponujące do pojawiania się zaparć, uznaje się:

• niewłaściwą dietę, ubogą w błonnik;

• brak lub niewystarczającą ilość aktywności fizycznej;

• zbyt małą podaż płynów;

• stres^3,4.

Poza tym zaparcia, zwłaszcza te o charakterze przewlekłym, mogą być spowodowane innymi schorzeniami, jak np. choroby jelit, tarczycy, cukrzyca, schorzenia neurologiczne. Zapierające działanie mogą powodować także niektóre przyjmowane na stałe leki: NLPZ, opioidy, leki przeciwdepresyjne, leki hipotensyjne lub popularne preparaty żelaza stosowane powszechnie w leczeniu anemii^1,5.

Opieka farmaceutyczna w kontekście zaparć – o czym warto pamiętać?

Ponieważ zaparcia to dość intymny, a dla wielu pacjentów także wstydliwy problem, warto pamiętać o indywidualnym podejściu, z zachowaniem wyczucia i dyskrecji, zwłaszcza jeśli w aptece przebywa większa ilość pacjentów. Umożliwi to przeprowadzenie odpowiedniego wywiadu i lepsze doradztwo ze strony farmaceuty.

O co zatem warto zapytać pacjenta? Przede wszystkim zacznijmy od tego, jak długo utrzymuje się zaparcie, czy jest to problem nawracający lub wręcz przewlekły? Cenną informacją będzie także, jakie leki przyjmuje pacjent i jak wygląda podaż płynów w ciągu dnia. Bardzo często okazuje się bowiem, że zmiana zaledwie jednego, z pozoru mało istotnego czynnika, ma kolosalny wpływ na regulację wypróżnień. Po przeprowadzeniu wywiadu, farmaceuta może zarekomendować najwłaściwsze rozwiązanie. Co zatem może polecić?

Preparaty na zaparcia – które polecać?

W zależności od zebranego wywiadu, warto polecić pacjentowi środek, który w danym przypadku będzie wg nas najlepszym wyborem. Jeśli zaparcie ma charaktery incydentalny sprawdzą się kontaktowe środki przeczyszczające zawierające w składzie antrazwiązki. Ich działanie widoczne jest już po 8-12 godzinach od zażycia, najlepiej więc zalecać ich zażycie na noc, przed pójściem spać. Gdy pacjent od dłuższego czasu boryka się z zaparciami, dobrym wyborem będą osmotyczne środki przeczyszczające, jak np. makrogole, niewchłanialne alkohole (np. laktuloza), sole magnezulub środki zwiększające objętość mas kałowych bogate w śluzy (np. nasiona lnu, nasiona babki płesznik, nasiona babki jajowatej)^1,6

Skutecznym rozwiązaniem jest ponadto stosowanie czopków glicerynowych lub wlewek doodbytniczych do samodzielnej aplikacji, które w przypadku wielu pacjentów gwarantują najszybszy efekt działania. Mechanizm ich działania polega na zmiękczaniu mas kałowych oraz zapobieganiu wchłaniania wody w jelicie grubym. Ponieważ wlewy doodbytnicze kojarzone są przez większość pacjentów z preparatami o dużej objętości, warto pamiętać, że od pewnego czasu na rynku aptecznym dostępne są także mikrowlewki jak np. Microlax, którego jednorazowa objętość konieczna do podania to zaledwie 5 ml^7.

Jakich rad udzielić pacjentowi z zaparciami?

Poza rekomendacją odpowiednich środków, warto przekazać pacjentowi cenne wskazówki, o których powinien pamiętać, jak np.:

• wypijanie minimum 2 l wody dziennie;

• wzbogacenie diety w błonnik i produkty fermentowane (np. kefiry, kiszone ogórki);

• przynajmniej czasowe ograniczenie spożywania słodyczy;

• rozważenie zażywania probiotyku, który wpłynie na regulację poziomu mikroflory jelitowej;

• wprowadzenie aktywności fizycznej, zwłaszcza przy siedzącej pracy;

• konsultację lekarską, w razie braku poprawy lub nasilenia się problemu. 

Choć zaparcia nadal są często traktowane jak temat tabu, każdy lekarz i farmaceuta zdaje sobie sprawę z powagi problemu. Rolą tych drugich jest zapewnienie pacjentowi fachowej porady w atmosferze zrozumienia i empatii. Dzięki takiemu podejściu chory zostaje utwierdzony w przekonaniu, że schorzenie, które go dotknęło nie różni się niczym od innych dolegliwości i w żadnym wypadku nie należy się wstydzić.