Profil bezpieczeństwa i skuteczność pseudoefedryny
Historia Pseudoefedryny
Pierwsze zapiski dotyczące wykorzystania rośliny macierzystej pseudoefedryny — przęśli chińskiej (Ephedra sinica Stapf) — są przypisywane Shennongowi, czyli mitycznemu cesarzowi chińskiemu, który miał działać ok. 2700 r. p.n.e. W XVI w. Li Shizhen (chiński farmaceuta i lekarz) spisał swoje dzieło życia — Encyklopedię korzeni i roślin. Wymienił w niej przęśl, która to miała być używana na choroby układu krwionośnego, kaszel i inne dolegliwości, i choroby ze strony układu oddechowego 1.
Czystą efedrynę po raz pierwszy wyizolował i nazwał japoński chemik Nagayoshi Nagai w 1887 r.2 Dwa lata później niemieccy chemicy, Albert Ladenburg i C. Oelschlägel wyizolowali z tej samej rośliny pseudoefedrynę (ekstrakcja przy pomocy chloroformu i wytrącenie alkaloidu przy pomocy amoniaku) 3. W 1902 r. odkryto w Europie odmianę zawierającą tylko pseudoefedrynę (Ephedra vulgaris subsp. helvetica (C.A.Mey.) Nyman) 2. Dalsze badania pokazały, że gatunki i podgatunki rosnące w Europie produkują głównie pseudoefedrynę, a te pochodzące z Azji — efedrynę 2. Pierwszą udaną syntezę i oczyszczenie syntetycznej pseudoefedryny z aldehydu propionowego przeprowadzili Späh and Göhring w 1920 r. (metodę syntezy efedryny opatentował wyżej wspomniany Nagai w 1916 r.) 2.
Mechanizm działania
Pseudoefedryna jest sympatomimetykiem, czyli agonistą receptora α- i β-adrenergicznego Poza działaniem obwodowym (np. obkurczenie naczyń krwionośnych, rozszerzenie oskrzeli) wpływa stymulująco na ośrodkowy układ nerwowy 4. Dzięki obkurczeniu naczyń krwionośnych błony śluzowej nosa, obserwuje się zmniejszenie objętości krwi, dzięki czemu mniejsza ilość wydzieliny przenika do jamy nosowej, co w konsekwencji powoduje zmniejszenie miejscowego stanu zapalnego 5.
Kiedy warto zarekomendować leki z pseudoefedryną?
Produkty lecznicze zawierające pseudoefedrynę stosuje się w objawowym leczeniu zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych, zwłaszcza w przebiegu grypy, alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa i przeziębienia. 84% pacjentów z katarem spowodowanym alergią ma zablokowany nos 6. Dodatkowymi objawami jest przekrwienie błony śluzowej nosa, swędzenie i kichanie. W związku z tym, w tej grupie pacjentów należy rekomendować leki zawierające powyższą substancję. Blokada nosa to objaw, na który najbardziej skarżą się pacjenci. Skutkuje on obniżeniem zdolności kognitywnych, spadek produktywności, trudności z zasypianiem. Ponad połowa dorosłych uważa zatkanie nosa za najbardziej dotkliwy objaw alergiczny 6. Dzięki odblokowaniu nosa, pacjent odczuwa ulgę, co pozytywnie wpływa na przebieg choroby. Samą pseudoefedrynę stosuje się w dawce jednorazowej 30–120 mg 7.
Połączenia z innymi lekami
Pseudoefedrynę łączy się najczęściej z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi, paracetamolem i substancjami przeciwhistaminowymi (cetyryzyną, loratadyną).
W 2004 r. miało miejsce wieloośrodkowe, randomizowane badanie, w którym pacjentom (n = 643) podawano pseudoefedrynę (dawka 30 lub 60 mg) wraz z kwasem acetylosalicylowym lub paracetamolem. Po 6 godzinach zaobserwowano znaczne poprawienie stanu pacjentów, przy czym nie zauważono żadnych działań niepożądanych 8.
Połączenia agonistów receptora H1 i pseudoefedryny nie zawsze ma kliniczne uzasadnienie. W jednym badaniu klinicznym (n = 687) badano skuteczność i bezpieczeństwo stosowania pseudoefedryny o przedłużonym uwalnianiu (120 mg) w połączeniu z cetyryzyną (5 mg) i samej pseudoefedryny. Po 15 dniach trwania eksperymentu nie zaobserwowano istotnie klinicznie różnicy między samą pseudoefedryną a jej połączeniami z lekiem przeciwhistaminowym (I generacja) 9. W przypadku nowszych leków przeciwhistaminowych, jak desloratadyna, połączenie z pseudoefedryną skutkuje zmniejszeniem dolegliwości nosowych (katar, przekrwienie błony śluzowej) w większym stopniu niż obie substancje pojedynczo. Zmiany te są obserwowane już po dwóch dniach terapii 6. Świadczy to o addatywnym działaniu połączenia desloratadyny i pseudoefedryny. Według stanowiska Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej (2000) antagoniści receptora H1 skutecznie opanowują wyciek z nosa, kichanie i świąd, jednak stosowane w monoterapii mają niewielki wpływ na zatkanie nosa — objaw najbardziej dotkliwy dla pacjentów. W związku z tym, stosowanie pseudoefedryny jest zasadne, gdyż znacznie łagodzi ten objaw i poprawia jakość życia pacjentów 10. Wykazano również, że wykorzystanie pseudoefedryny w leczeniu alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa przez 15 dni ma większą skuteczność kliniczną niż montelukast (lek przeciwleukotrienowy)11.
Ograniczenia i działania niepożądane
W porównaniu z efedryną, pseudoefedryna działa słabiej, lecz dłużej i ma mniej działań niepożądanych 7. Pseudoefedryna podana w zbyt wysokiej dawce może wywoływać działania niepożądane, takie jak: pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego, zaburzenia snu, wysypka, ból głowy, zatrzymanie moczu (mężczyźni z rozrostem gruczołu krokowego) 12. Do innych istotnych działań niepożądanych zalicza się arytmię serca i wzrost rozkurczowego ciśnienia krwi. Badania wykazują, że optymalną dawką leczniczą pseudoefedryny (w przypadku kararu i zapalenia błony śluzowej nosa) jest 60 mg. Przy tej ilości substancji czynnej uzyskuje się maksymalny efekt terapeutyczny, przy braku działań niepożądanych ze strony układu sercowo-naczyniowego (brak różnic między placebo a substancją czynną). Większe dawki (120 i 180 mg) powodują statystycznie istotny wzrost ciśnienia krwi 13.
Pseudoefedryna może wchodzić w interakcję z trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi (imipramina, amitryptylina, opipramol, doksepina) i inhibitorami monoaminooksydazy (rasagilina, selegilina, moklobemid). Jednoczesne stosowanie wziewnych anastetyków może skutkować zaostrzeniem objawów ze strony układu sercowo-naczyniowego 14.
Należy zrezygnować z zastosowania leków zawierających pseudoefedrynę u pacjentów stosujących leki środki obniżające ciśnienie tętnicze krwi (betanidyna, metyldopa, bretylium, guanetydyna). Zwężenie naczyń krwionośnych może również wystąpić przy jednoczesnym przyjmowaniu agonistów receptora dopaminowego (bromokryptyna, lizurgyd, dihydroergotamina, ergotamina) oraz przy jednoczesnym stosowaniu innych leków zmniejszających przekrwienie błony śluzowej jamy nosowej (efedryna, fenylefryna).
W związku z powyższym, nie zaleca się stosowania pseudoefedryny u osób poniżej 12. roku życia (dzieci są bardzo wrażliwe na leki sympatykomimetyczne; objawy ogólne mogą się pojawić nawet po podaniu miejscowym), osób po 60. roku życia, u osób z nadciśnieniem, nadczynnością tarczycy, zaćmą, zaburzeniami psychicznymi, chorobami serca 10. Należy uważać również u osób chorych na cukrzycę — pseudoefedryna należąca do beta-agonistów może powodować wzrost stężenia glukozy we krwi 14.
Odwiedź Nasze
Social Media
Autor: mgr farm. Aleksander Smakosz
Bibliografia
1. Lee, M. The history of Ephedra (ma-huang). Journal of the Royal College of Physicians of Edinburgh 41, 78–84 (2011).
2. Chen, K. K. & Kao, C. H. Ephedrine and Pseudoephedrine, their Isolation, Constitution, Isomerism, Properties, Derivatives and Synthesis. (with a Bibliography). The Journal of the American Pharmaceutical Association (1912) 15, 625–639 (1926).
3. Ladenburg, A. & Oelschlägel, C. Ueber das »Pseudo Ephedrin«. Berichte der deutschen chemischen Gesellschaft 22, 1823–1827 (1889).
4. Schulte, J. W., Reif, E. C., Bacher, J. A., Lawrence, W. S. & Tainter, M. L. Further study of central stimulation from sympathomimetic amines. Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics 71, 62–74 (1941).
5. Wee, S., Ordway, G. A. & Woolverton, W. L. Reinforcing effect of pseudoephedrine isomers and the mechanism of action. European Journal of Pharmacology 493, 117–125 (2004).
6. Pleskow, W., Grubbe, R., Weiss, S. & Lutsky, B. Efficacy and safety of an extended-release formulation of desloratadine and pseudoephedrine vs the individual components in the treatment of seasonal allergic rhinitis. Annals of Allergy, Asthma and Immunology 94, 348–354 (2005).
7. Laccourreye, O. et al. Benefits, limits and danger of ephedrine and pseudoephedrine as nasal decongestants. European Annals of Otorhinolaryngology, Head and Neck Diseases 132, 31–34 (2015).
8. Loose, I. & Winkel, M. Clinical, double-blind, placebo-controlled study investigating the combination of acetylsalicylic acid and pseudoephedrine for the symptomatic treatment of nasal congestion associated with common cold. Arzneimittel-Forschung/Drug Research 54, 513–521 (2004).
9. Grosclaude, M., Mees, K., Pinelli, M. E., Lucas, M. & van de Venne, H. Cetirizine and pseudoephedrine retard, given alone or in combination, in patients with seasonal allergic rhinitis. Rhinology 35, 67–73 (1997).
10. van Cauwenberge, P. et al. Consensus statement on the treatment of allergic rhinitis. European Academy of Allergology and Clinical Immunology. Allergy 55, 116–134 (2000).
11. Mucha, S. M., DeTineo, M., Naclerio, R. M. & Baroody, F. M. Comparison of montelukast and pseudoephedrine in the treatment of allergic rhinitis. Archives of Otolaryngology - Head and Neck Surgery 132, 164–172 (2006).
12. Sur, D. K. & Scandale, S. Treatment of Allergic Rhinitis. American Family Physician 81, 1440–1446 (2010).
13. Empey, D. et al. Dose-response study of the nasal decongestant and cardiovascular effects of pseudoephedrine. Br J Clin Pharmacol 9, 351–358 (1980).
14. Papich, M. G. Pseudoephedrine Hydrochloride. in Saunders Handbook of Veterinary Drugs 690–692 (W.B. Saunders, 2016). doi:10.1016/B978-0-323-24485-5.00492-7.